Οικολογία και πολιτική

  • warning: Missing argument 2 for l() in /var/espiv/www/drupal/includes/common.inc on line 1632.
  • warning: Missing argument 2 for l() in /var/espiv/www/drupal/includes/common.inc on line 1632.

Τα κείμενα που παρουσιάζονται σε αυτήν την ενότητα είναι αποσπάσματα από τη μετάφραση του βιβλίου Écologie et Politique του André Gorz / Michel Bosquet. Αν θέλετε μπορείτε να τα κατεβάσετε σε ένα αρχείο Plugin <em></em> Not Found ή Plugin <em></em> Not Found.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: OΙKOΛOΓΙA ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
1) Ο οικολογικός ρεαλισμός
2) Πολιτική Οικονομία καί Οικολογία: Μαρξ και Ίλλιτς
3) Οικολογισμός και Αυτοδιαχείριση
4) Οικολογία και κρίση του καπιταλισμού
5) Οταν ο πλούτος προκαλεί φτώχεια
6) Ισότητα και διαφορά
7) Κοινωνική αυτοδιαχείριση και ετεροδιαχείριση: η κοινωνία των πολιτών και το κράτος
8) Επτά θέσεις αντί για συμπέρασμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: OΙKOΛOΓΙA ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
1) Να επανεφεύρουμε το μέλλον
2) Όταν η αφθονία αυτοκαταδικάζεται
4) Σοσιαλισμός ή οικοφασισμός
5) Δώδεκα δισεκατομμύρια άνθρωποι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η δική μας και η δική τους οικολογία
Η οικολογία είναι ό,τι ήταν οι αγώνες για εκλογική ισότητα και για την αργία της Κυριακής. Αρχικά, όλοι οι αστοί και οι υπέρμαχοι της τάξης, ισχυρίζονται ότι επιδιώκετε την καταστροφή τους, το θρίαμβο της αναρχίας και του σκοταδισμού .. Έπειτα, σε δεύτερη φάση, όταν πια η δύναμη των γεγονότων και η λαϊκή πίεση γίνονται ακαταμάχητες, αποδέχονται εκείνα που χθες σας είχαν αρνηθεί και, ουσιαστικά, τίποτα δεν αλλάζει.

Πολλοί εργοδότες αρνούνται ακόμη να λάβουν σοβαρά υπόψη τους τις οικολογικές απαιτήσεις. Όμως υπάρχουν κιόλας αρκετοί εργοδότες και κεφαλαιούχοι που είναι υπέρμαχοί τους κι έτσι, η αποδοχή τους από τις δυνάμεις του χρήματος είναι πολύ πιθανή.

Καλύτερα λοιπόν, από τώρα κιόλας, να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας: Η οικολογική μάχη δεν είναι αυτοσκοπός, είναι ενδιάμεσο στάδιο. Μπορεί να δημιουργήσει δυσκολίες στον καπιταλισμό και να τον αναγκάσει να αλλάξει. Όταν όμως, έχοντας για πολύ αντισταθεί με βία και πονηριά, υποχωρήσει τελικά, επειδή δεν θα μπορεί να αποφύγει το οικολογικό αδιέξοδο, θα αφομοιώσει αυτήν την επιταγή, όπως αφομοίωσε όλες τις άλλες.

Γι' αυτό ακριβώς, το ερώτημα πρέπει να τεθεί απροκάλυπτα: τί θέλουμε; 'Έναν καπιταλισμό που συμμορφώνεται με τις οικολογικές απαιτήσεις, ή μια οικονομική, κοινωνική και μορφωτική επανάσταση που καταργεί τις επιταγές του καπιταλισμού και, μ' αυτόν τον τρόπο, καθιερώνει νέα σχέση των ανθρώπων με τη συλλογικότητα, το περιβάλλον και τη φύση; Μεταρρύθμιση ή επανάσταση;

Προπάντων μην σπεύσετε να απαντήσετε ότι η ερώτηση αυτή έχει δευτερεύουσα σημασία και ότι αυτό που προέχει είναι να μην καταστρέψουμε τον πλανήτη σε σημείο που να μην είναι πια κατοικήσιμος. Γιατί ούτε η επιβίωση δεν είναι αυτοσκοπός: αξίζει τον κόπο να επιβιώσουμε «σ' έναν κόσμο που έχει μετατραπεί ολόκληρος σε νοσοκομείο, σε σχολείο, σε φυλακή, και όπου ο κύριος στόχος των "μηχανικών" της ψυχής θα είναι να κατασκευάζουν ανθρώπους προσαρμοσμένους σ' αυτές τις συνθήκες;» (Ι. Illich).

Είναι καλύτερα να ορίσουμε από την αρχή για ποιον σκοπό αγωνιζόμαστε και όχι μόνο εναντίον τίνος. Και είναι προτιμότερο να προσπαθήσουμε να προβλέψουμε ποιες θα είναι οι επιρροές και οι αλλαγές στον καπιταλισμό από τις οικολογικές απαιτήσεις, παρά να πιστέψουμε ότι αυτές οι τελευταίες θα προκαλέσουν δίχως άλλο τον αφανισμό του.

***

...Κι αυτή η υποχώρηση της ανάπτυξης και της παραγωγής που, σ' ένα άλλο σύστημα, θα μπορούσε να γίνεί ωφέλιμη (λιγότερα αυτοκίνητα, λιγότερος θόρυβος, περισσότερος αέρας, λιγότερες εργάσιμες ώρες κλπ.), θα έχει εντελώς αρνητικά αποτελέσματα: τα ρυπαντικά προϊόντα θα γίνουν αγαθά πολυτελείας, απρόσιτα στο λαό, χωρίς να πάψουν να είναι διαθέσιμα για τους προνομιούχους. Οι ανισότητες θα ενταθούν: οι φτωχοί θα γίνουν, αναλογικά, πιο φτωχοί κι οι πλούσιοι, πιο πλούσιοι

Η εκτίμηση του οικολογικού κόστους θα έχει, τελικά, τα ίδια κοινωνικά και οικονομικά αποτελέσματα με την κρίση του πετρελαίου. Και ο καπιταλισμός, χωρίς να υποκύψει στην κρίση, θα την χειριστεί με τον γνωστό τρόπο: οι ισχυρές οικονομικές ομάδες, θα εκμεταλλευτούν τις δυσχέρειες των αντιπάλων ομάδων και θα τις εξαγοράσουν σε εξευτελιστική τιμή, εξανεμίζοντας τις δυνατότητές τους για ισχυρή οικονομική επιρροή. Η κεντρική εξουσία θα εντείνει τον έλεγχό της πάνω στην κοινωνία: οι τεχνοκράτες θα υπολογiσουν τις «άριστες νόρμες» απορρύπανσης και παραγωγής, θα υπαγορεύσουν κανονισμούς, θα επεκτείνουν τους τομείς της «προγραμματισμένης ζωής» και το πεδίο δράσεως των μέσων καταπίεσης.

Θα πείτε ίσως, ότι τίποτα απ' όλ' αυτά δεν είναι αναπόφευκτο. Οπωσδήποτε. Υπάρχει κίνδυνος να συμβεί αυτό, αν ο καπιταλισμός υποχρεωθεί να υπολογίσει το οικολογικό κόστος, χωρίς να υπάρξει μια πολιτική αντεπίθεση σε όλα τα μέτωπα, που να του αποσπάσει την πρωτοβουλία των ενεργειών και να του αντιτάξει ένα εντελώς διαφορετικό πρότυπο κοινωνίας και πολιτισμού. Άλλωστε, οι οπαδοί της ανάπτυξης έχουν δίκιο, τουλάχιστον σ' ένα σημείο: στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας και του σημερινού καταναλωτικού προτύπου, που βασίζεται στην ανισότητα, στα προνόμια και στην κερδοσκοπία, η μη-ανάπτυξη ή η αρνητική ανάπτυξη, σημαίνει μόνο στασιμότητα, ανεργία, διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Στο πλαίσιο του σύγχρονου τρόπου παραγωγής, δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί ή να ανακοπεί η ανάπτυξη με ταυτόχρονη και περισσότερο δίκαιη ανακατανομή των διαθέσιμων αγαθών. Πράγματι, η ίδια η φύση αυτών των αγαθών δεν επιτρέπει, τις περισσότερες φορές, τη δίκαιη κατανομή τους. Πώς να μοιραστούν ισομερώς οι πανεπιστημιακοί τίτλοι, οι θέσεις του αρχιεπιστάτη, του διευθύνοντος μηχανικού ή του κατόχου πανεπιστημιακής έδρας;

Πώς να μην παρατηρηθεί ότι η κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης βρίσκεται σ' αυτήν την γενικευμένη φυγή προς τα εμπρός, που προωθείται από μια σκόπιμα διατηρημένη ανισότητα, σ' αυτό που ο lvan Illich αποκαλεί «εκσυγχρονισμό της φτώχειας»; Μόλις το πλήθος αρχίζει να ελπίζει πως θα μπορέσει να συμμετάσχει σε ένα μέχρι τώρα προνόμιο των ολίγων, αμέσως το προνόμιο αυτό (το απολυτήριο γυμνασίου, το αυτοκίνητο, η τηλεόραση), χάνει την αξία του, το κατώφλι της φτώχειας ανεβαίνει ένα σκαλοπάτι, και δημιουργούνται καινούργια προνόμια, από τα οποία το πλήθος έχει αποκλειστεί. Η κοινωνία, αναπαράγοντας ακατάπαυστα το σπάνιο για να αναπαράγει την ανισότητα και την ιεραρχία, δημιουργεί περισσότερες ανικανοποίητες ανάγκες από όσες ικανοποιεί, «ο ρυθμός με τον οποίο αυξάνεται η στέρηση ξεπερνά κατά πολύ το ρυθμό ανάπτυξης της παραγωγής» (I. Illich).

Όσο η σκέψη μας είναι εγκλωβισμένη στα όρια αυτού του πολιτισμού της ανισότητας, η ανάπτυξη θα έχει, στα μάτια του πλήθους, την έννοια της υπόσχεσης - εντελώς απατηλής ωστόσο - ότι κάποια μέρα δεν θα είναι αμέτοχο των προνομίων και η μη - ανάπτυξη την έννοια της χωρίς ελπίδα καταδίκης στην μετριότητα. Δεν είναι λοιπόν στην ανάπτυξη που πρέπει ν' αντιταχθούμε τόσο, όσο στο φενακισμό της, στη δυναμική των πολλαπλασιαζομένων και πάντα ανικανοποίητων αναγκών πάνω στην οποία στηρίζεται, στην οργανωμένη άμιλλα που ωθεί το κάθε άτομο να υψωθεί «πάνω» απ' τους άλλους. Το έμβλημα αυτής της κοινωνίας θα μπορούσε να είναι: Ό,τι είναι καλό για όλους, δεν αξίζει τίποτα. Δεν θα γίνεις σεβαστός, αν δεν έχεις περισσότερα από τους άλλους.

Πρέπει, λοιπόν, να δεχθούμε το αντίθετο για ν' αντιταχθούμε στην ιδεολογία της ανάπτυξης: Μόνο ό,τι είναι καλό για όλους, έχει αξία για το άτομο. Μοναδικό κριτήριο στην παραγωγή, είναι ό,τι δεν κάνει κανέναν προνομιούχο ή αδικημένο. Μπορούμε να είμαστε πιο ευτυχισμένοι με λιγότερη αφθονία, γιατί σε μια κοινωνία χωρίς προνόμια, δεν υπάρχουν φτωχοί.

Ας δοκιμάσουμε να φανταστούμε μια κοινωνία θεμελιωμένη σ' αυτά τα κριτήρια. Η παραγωγή υφασμάτων, πρακτικά άφθαρτων, παπουτσιών που διαρκούν χρόνια, μηχανημάτων που εύκολα επισκευάζονται και που μπορούν να λειτουργούν έναν αιώνα, είναι πράγματα προσιτά για τη σύγχρονη επιστήμη και τεχνική όπως άλλωστε και ο πολλαπλασιασμός κοινών εγκαταστάσεων και υπηρεσιών (μεταφοράς, καθαρισμού ρούχων κλπ,) που μπορούν να απαλλάξουν τον καθένα μας από την αγορά μηχανών ακριβών, εύθραυστων, που προκαλούν σπατάλη ενέργειας.

Ας υποθέσουμε ότι κάθε πολυκατοικία έχει δυο-τρεις αίθουσες τηλεοράσεως (μια για κάθε κανάλι), μια αίθουσα παιχνιδιού για τα παιδιά, ένα άρτια εξοπλισμένο εργαστήρι για μαστορέματα, ένα πλυσταριό με χώρους στεγνώματος και σιδερώματος θα χρειαζόμαστε τότε τις ατομικές συσκευές και τα εργαλεία, θα μπλεκόσαστε στην κυκλοφοριακή συμφόρηση, αν υπήρχαν άνετα συλλογικά μέσα μεταφοράς προς τους χώρους αναψυχής, χώροι σταθμεύσεως για ποδήλατα και μοτοποδήλατα, πυκνό δίκτυο συγκοινωνιακών μέσων για τις πόλεις και τα προάστια;

Ας φανταστούμε πως οι μεγάλες βιομηχανίες περιορίζονται, σύμφωνα μ' ένα κεντρικό πλάνο, μόνο στην παραγωγή των απαραίτητων: τέσσερα-πέντε μοντέλα γερών παπουτσιών και ρούχων, τρία μοντέλα στερεών αυτοκινήτων, κι ακόμα όσα χρειάζονται για κοινές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες. Είναι κάτι αδύνατο για την οικονομία της αγοράς; Ναι. Θα σήμαινε όμως μαζική ανεργία; Όχι, αν αλλάξει το σύστημα, με εβδομάδα εργασίας είκοσι ωρών. Θα σήμαινε μήπως ομοιομορφία και ισοπέδωση; Όχι, αν επιπλέον φανταστούμε και τούτο:

Κάθε γειτονιά, κάθε κοινότητα, διαθέτει εργαστήρια, ανοιχτά μέρα-νύχτα, εξοπλισμένα με μηχανήματα και εργαλεία όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ποικιλίας, όπου οι κάτοικοι ατομικά, συλλογικά ή σε ομάδες, θα κατασκευάζουν τα επιπλέον αγαθά, εκτός εμπορίου, για ατομική χρήση, σύμφωνα με τα γούστα και τις επιθυμίες τους. Καθώς δεν θα δουλεύουν περισσότερο από είκοσι ώρες την εβδομάδα (και λιγότερο ίσως) για την παραγωγή των απολύτως αναγκαίων, οι ενήλικες θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν, όσα τα παιδιά θα μαθαίνουν από τις πρώτες τάξεις του σχολείου: την κατεργασία των υφασμάτων, του δέρματος, του ξύλου, της πέτρας, των μετάλλων. Ηλεκτρολογία, μηχανική, κεραμική, γεωργία ...

Είναι ουτοπία; Ίσως να είναι ένα πρόγραμμα. Γιατί αυτή η «ουτοπία», αντιστοιχεί στην πιο προχωρημένη και όχι στην πιο τετριμμένη μορφή του σοσιαλισμού: σε μια κοινωνία χωρίς γραφειοκρατία, όπου η αγορά φθίνει, όπου υπάρχουν αρκετά για όλους και όπου οι άνθρωποι είναι, ατομικά και συλλογικά, ελεύθεροι να διαμορφώσουν τη ζωή τους, να επιλέξουν ό,τι πέρα από τα απαραίτητα, θέλουν να φτιάξουν και να έχουν: μια κοινωνία όπου η ελεύθερη ανάπτυξη του συνόλου, θα είναι συγχρόνως ο σκοπός και η προϋπόθεση της ελεύθερης ανάπτυξης του ατόμου».